Wigilijne tradycje kulinarne

Wigilia dzisiaj Święta Bożego Narodzenia poprzedza dzień wigilijny. Wtedy to mają miejsce ostatnie przygotowania, panuje już podniosła atmosfera i po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdy można zasiąść do wigilijnej kolacji. Najpiękniejszej, najbardziej uroczystej i najsmaczniejszej wieczerzy w roku. Powinna ona się składać z dwunastu dań, czyli tylu, ilu było apostołów. Siada się do niej już odrobinę wygłodzonym, w oczekiwaniu na dzielenie się opłatkiem. A potem już tylko ten niepowtarzalny smak wigilijnych specjałów. Do najpopularniejszych należą potrawy z ryb, szczególnie z karpia i śledzi, dania z kapusty i grzybów, do wielu pyszności używa się też maku, no i oczywiście zupy – barszcz, grzybowa, a nawet śledziowa. Charakterystycznym zwyczajem jest dodatkowe nakrycie dla niespodziewanego gościa, czy położenie sianka pod obrusem. Ten dzień to prawdziwa esencja tego co w świętach najlepsze – nastroju oczekiwania, przebywania w rodzinnym gronie, radości, składania życzeń, zapachów i smaków
świątecznego jedzenia. Dla najbardziej wytrwałych kończy się pasterką o północy.

Wigilia dawniej Tradycje świąteczne przez wieki były kultywowane przez naszych przodków. Sumiennie przestrzegano postu w Wigilię. Na stołach królowały dania z ryb, które przyrządzano na różne sposoby. W bogatszych domach szlacheckich czy nawet mieszczańskich potrawy rybne traktowano jako jedno danie, więc specjałów bywało znacznie więcej niż 12.
Wieczerzę rozpoczynały zwyczajowo serwowane zupy – barszcz czerwony z uszkami, zupa grzybowa lub migdałowa. Następnie pojawiały się ryby, potem kapusta z grzybami i krokietami orzechowymi, kapusta z grochem oraz kompot z suszonych owoców. Na końcu biesiadnicy mogli skosztować świątecznych deserów i ciast - łamańców z makiem, pierników oraz makowców. We wschodniej części kraju na samym początku wieczerzy serwowano sławną kutię, która jak wiadomo składa się z ziarna pszenicy, maku , miodu i bakalii. Wszystkich wigilijnych potraw należało spróbować, najlepiej bez odkładania łyżki, co miało zapewnić szczęście przez cały następny rok. Jedno jest pewne, kolacja wigilijna z pewnością od zawsze była posiłkiem bardzo obfitym, wyjątkowym i wyczekiwanym, ale trudno się temu dziwić skoro i wówczas, podobnie jak dziś, od rana obowiązywał post.

Regionalne specjały Pomimo pewnych wspólnych dla całego kraju, pięknych i głęboko zakorzenionych zwyczajów, takich jak post czy dzielenie się opłatkiem, świąteczne stoły w poszczególnych częściach Polski różnią się od siebie. Istnieją potrawy, których w wigilijny wieczór nie uraczymy w każdym domu w Polsce, a jedynie w niektórych regionach . Należą do nich np. wspomniana wcześniej kutia, kulebiak czy też śląskie makówki czy moczka. Wszystkie one cieszą się zasłużoną sławą, bo są wyjątkowo smaczne i być może, jeśli nigdy ich się nie próbowało, warto by w tym roku pojawiły się w świątecznym menu. By ułatwić eksperymenty prezentujemy kilka przepisów.

Kutia ¾ szklanki pszenicy (bez łusek), 1 szklanka maku, ½ szklanki miodu, 1 cukier waniliowy, 1 śmietanka, 50 g rumu, 10 dag bakalii, cukier puder

Pszenicę należy zalać dwoma szklankami lekko posolonego wrzątku i gotować na małym ogniu aż woda wyparuje. Przestudzić. Mak trzeba sparzyć, zmielić dwa razy, a potem utrzeć z miodem i cukrem waniliowym. Potem połączyć z pszenicą, dodać śmietankę, cukier puder, rum oraz bakalie. Porcje kutii można przybrać bitą śmietaną.

Moczka 250 g piernika, migdały, rodzynki, tabliczka gorzkiej czekolady, sok z 2 cytryn, szczypta soli, 3 łyżki cukru, 1 łyżka kakao, orzechy laskowe, woda, kompot śliwkowy, przyprawa korzenna do piernika, cukier waniliowy

Piernik pokroić na mniejsze kawałki i wysuszyć na kilka dni przed sporządzeniem moczki. Po tym czasie piernik zamoczyć w wodzie i powoli gotować, potem dodać kompot śliwkowy. Migdały (sparzone, obrane ze skórki) i orzechy drobno posiekać. Bakalie, czekoladę, kakao i resztę składników dodać do piernika i gotować na wolnym ogniu, cały czas mieszając, by się nie przypaliło. Moczka powinna mieć dość gęstą konsystencję. Przechowywać w chłodnym miejscu.

Kulebiak staropolski Ciasto: 80 dag mąki, 4 jaja, ¾ szklanki oleju, 2 szklanki mleka, 8-10 dag drożdży, 1 łyżka cukru, sól

Drożdże należy utrzeć z cukrem, małą ilością ciepłego mleka i mąką. Tak powstały rozczyn trzeba odstawić w ciepłe miejsce do wyrośnięcia. Następnie do przesianej mąki dodać rozczyn, jaja i pozostałą część podgrzanego mleka, olej, sól. Ponownie pozostawić do wyrośnięcia.

Farsz: kilka suszonych grzybów, 1 kg kiszonej kapusty, 2 duże cebule, 2 łyżki oleju, 4 jajka, sól, pieprz

Wcześniej namoczone grzyby gotujemy do miękkości, po czym siekamy. Kapustę również gotujemy, gdy będzie miękka, odsączamy i siekamy. Poszatkowaną cebulę smażymy na rozgrzanym oleju do momentu aż się zeszkli, po czym dodajemy grzyby i kapustę i jeszcze chwilę smażymy. Po zestawieniu z ognia i lekkim przestudzeniu dodajemy jajko, żółtko i dobrze przyprawiamy.

Ciasto wykładamy na stolnicę posypaną mąką, rozwałkowujemy i formujemy prostokąt. Nakładamy nadzienie, zlepiamy brzegi ciasta i formujemy kulebiak. Przekładamy go do formy, z wierzchu smarujemy żółtkiem rozmieszanym z mlekiem i pieczemy ok. 40 min. w 160 °C.