Grzeszne i błogosławione figi. Owoce pełne zdrowia oraz smaku
Wśród tysięcy owoców, które istnieją na świecie, większość ma własną, specyficzną symbolikę, z której zwykle nie zdajemy sobie sprawy, robiąc codzienne zakupy. Takimi owocami są z pewnością figi, nie przypadkiem wspominane niemal we wszystkich księgach religijnych i pojawiające się jako częsty motyw literacki.
Choć figowce należą do najstarszych roślin uprawianych przez człowieka, a ich pierwsze ślady odkryto podobno już w wykopaliskach archeologicznych prowadzonych na terenach zamieszkiwanych przez ludy sumeryjskie, chrześcijańska Europa poznała je w znacznej mierze dzięki wzmiankom w Biblii. Mimo że staroegipscy kapłani spożywali figi tuż przed odprawianiem ważnych rytuałów, a w Grecji i Rzymie te niewielkie owoce cenione były na równi ze złotem (suszone mogły długo leżeć i przydawać się w okresach głodu), dopiero kultura chrześcijańska nadała im rzeczywistą wartość symboliczną.
Symboliczny przysmak z Biblii
Trudno jednoznacznie stwierdzić, skąd w Biblii tak liczne wzmianki o figowcach. Być może przyczyna tkwi właśnie w olbrzymim szacunku, jakim cieszyły się figi w czasach przedchrześcijańskich, nierzadko nawet zastępując chleb. Ich jedzenie zalecano starcom, wierząc, że pozwolą im zachować zdrowie i przedłużyć młodość, podawano je żołnierzom przed wyruszeniem w bój, karmiono nimi również uczestników igrzysk olimpijskich. Jedna z kilku wersji legend o powstaniu Rzymu głosi, że Remus i Romulus wypoczywali w cieniu drzewa figowego, a cień ten, znacznie rozleglejszy niż cienie innych drzew, już od dawna uchodził na Bliskim Wschodzie za najlepsze schronienie przed uciążliwym upałem. Nie przypadkiem nawet św. Jan w swojej ewangelii wspominał o tym, że w cieniu figowca lubiano wypoczywać, rozmyślać nad słowem Bożym i oddawać się modlitwie. W Palestynie, Jordanii, Syrii czy Libanie do dziś sadzi się przed domami figowce, nie tylko dlatego, że dają słodkie, pożywne owoce. Przesiadywanie pod drzewem figowym stało się dla wielu rodzin swoistym rytuałem – tam jada się wspólne posiłki, odpoczywa po pracy i spędza czas wolny wieczorem.
Starożytni wróżbici i interpretatorzy snów widzieli w figach symbol płodności, miłości i urodzaju, na co bez wątpienia musiał wpłynąć fakt, że drzewo figowe, jako jedyne spośród wszystkich drzew, owocuje dwukrotnie w ciągu roku, późną wiosną i wczesną jesienią. Figi z pierwszych zbiorów suszyło się i przechowywało, z fig późniejszych, ugniatanych jak ciasto, sporządzało się okrągłe placki, niekiedy dodając do nich migdałów lub orzechów. To, prawdopodobnie wyniesione ze starożytności, łączenie owoców figowca z urodzajem, płodnością i erotyką, pod pewnymi względami znalazło odzwierciedlenie we wzmiankach biblijnych. W Księdze Powtórzonego Prawa, będącej zarówno częścią Tory, jak i Biblii, Mojżesz określał Ziemię Obiecaną jako "ziemię pszenicy i jęczmienia, winorośli i fig", a jej urodzajność potwierdziło 12 zwiadowców, przynosząc do obozu figi, granaty, jabłka i kiście winogron.
Pokarm życia
Od momentu przybycia do Ziemi Obiecanej, figi stały się jednym z cenniejszych pokarmów dla Izraelitów. Ich urodzaj rozumiano jako symbol Bożego błogosławieństwa i łaski: "Zawrzyjcie ze mną pokój i poddajcie się mi, a będziecie jedli owoce, każdy ze swej winnicy i ze swego drzewa figowego, i będziecie pili wodę, każdy ze swojej cysterny" (Iż 36,16, Krl. 18,31).
Figowce często sadzono w winnicach, a nieowocujące drzewa wycinano, jeśli sytuacja powtarzała się dłużej niż rok. W czasach Jezusa każde drzewko owocowe było opodatkowane, brak plonów zatem narażał rolników nie tylko na utratę dochodu, ale również na konieczność dokładania do upraw. Stąd, obok symboliki fig odnoszącej się do urodzaju i płodności, w Biblii pojawiła się druga, przeciwna, związana z zepsuciem i nieurodzajem. Symbolikę tę widać choćby w Księdze Jeremiasza, gdzie dwa kosze fig, postawione przed świątynią, stały się symbolem wierności i niewierności ludu wygnanego z Judy. W pierwszym koszu znajdowały się figi dobre, które Jahwe, ukazując się Jeremiaszowi, porównał do wiernych mu wygnańców judzkich, zasługujących na to, by spojrzeć na nich z łaskawością i uczynić swym ludem. Kosz drugi, gdzie leżały figi tak złe, że nie nadawały się już do jedzenia, posłużył Jahwe do wytłumaczenia, co stanie się z książętami Judy w przypadku nieposłuszeństwa. Zepsute figi obrazowały tutaj ogrom klęsk i nieszczęść, jakie Bóg ześle na niewiernych. Nieurodzaj lub zniszczenie drzew figowych przez szarańczę lub klęski żywiołowe postrzegano zatem jako karę Bożą.
Wstyd i grzech a figowy listek
Swoistą ciekawostką jest także opisana w Biblii scena, w której Jezus przeklina nieowocujące drzewko figowe, a ono natychmiast usycha. Nigdy przedtem słowa Jezusa nie powodowały zniszczenia, służąc wyłącznie pozytywnym celom: rozmnażaniu chleba, uzdrawianiu, wskrzeszaniu umarłych. Jako że rzecz działa się na kilka dni przed ukrzyżowaniem, znawcy Biblii widzą w drzewku figowym personifikację ludu Izraela, który zostanie unicestwiony, jeśli nie przejdzie duchowej odnowy i nie zechce się nawrócić.
Z Księgi Rodzaju prawdopodobnie wywodzi się także symbolika figowca związana ze wstydem i grzechem. Pierwsi ludzie, Adam i Ewa, mieli użyć liści figowych do osłonięcia swych intymnych części ciała z chwilą, gdy po zjedzeniu owocu z Drzewa Poznania Dobra i Zła, uświadomili sobie, czym jest nagość i odczuli wstyd. Odtąd nawet współcześnie zwykło się mawiać o osobach bezwstydnych, zbyt skąpo ubranych, publicznie prezentujących swoje nagie ciało, że zapomniały użyć liścia figowego.
Biblia to nie jedyna księga religijna, w której mowa o figach i ich symbolice. Podobne wzmianki pojawiają się w Torze, natomiast 95 sura Koranu zatytułowana "At – Tin" czyli "Drzewo figowe", odnosi się do sprawiedliwości bożej. W hadisach, czyli opowieściach o życiu, czynach i nauce Proroka Mahometa, sławione są zdrowotne właściwości fig jako owoców, które pomagają przezwyciężyć słabość seksualną i pozbyć się wielu uciążliwych dolegliwości: cukrzycy, astmy, niestrawności, chorób układu kostnego. Zgodnie z mądrością hadisów, przygotowując się do miłosnych uciech, należy dwie lub trzy figi zanurzyć na noc w mleku, po czym zjeść je o poranku. Wśród muzułmańskich kobiet szykujących się do zamążpójścia powszechne jest także przekonanie, że dzięki figom te z nich, które są zbyt chude, mogą nabrać odpowiednich kształtów.
Senne marzenie i przysmak na Święta
Obecnie o symbolice fig wspomina się głównie w kontekście marzeń sennych. Według senników widywane we śnie, zależnie od sytuacji, obrazują tęsknotę za miłością, pożądanie, zepsucie albo grzeszne myśli. Dla Sylvii Plath w książce "Szklany klosz" oznaczały natomiast nieumiejętność dokonania właściwego wyboru: "Życie moje ukazało mi się w postaci rozgałęzionego drzewa figowego (…). Na każdej gałęzi wisiała dojrzała, fioletowa figa, symbol jednej z czekających mnie w życiu szans. Reprezentowały męża, dom, dzieci, sławę poetki, wybitną karierę profesorską, karierę dziennikarską, Europę, Afrykę i Amerykę Południową, Konstantego, Sokratesa, Attylę i całe zastępy kochanków o dziwnych imionach i niezwykłych zawodach. Jedna z fig reprezentowała złoty medal olimpijski za wioślarstwo. Na drzewie było jeszcze wiele dojrzałych owoców, których symboliki nie zdołałam odszyfrować. Wyobrażałam sobie, że siedzę na tym drzewie i umieram z głodu, ponieważ nie mogę w żaden sposób zdecydować się na to, którą figę zerwać. Miałam ochotę na wszystkie, na absolutnie każdą z tych fig z osobna, ale zerwanie jednej oznaczało automatycznie rezygnację z pozostałych, więc siedziałam, aż figi zaczęły się marszczyć, czernieć i jedna za drugą spadały na ziemię".
W Polsce figi wciąż uchodzą jeszcze za owoce egzotyczne, kojarzące się z głównie z bakaliami kupowanymi na Boże Narodzenie, a te świeże zaczęły pojawiać się w sklepach dopiero od niedawna. Ciekawe, czy ktokolwiek jedząc je, pomyśli, że jadane były również przez starożytnych mędrców, kapłanów, proroków i ewangelistów.
