Tajemnice wielkanocnego koszyka
Wielkanocny koszyk to nie torba z supermarketu i nie powinniśmy wkładać do niego wszystkiego, co wpadnie nam w ręce. Zawartość święconki nie jest przypadkowa, jednak nie wszyscy pamiętają, co symbolizują świąteczne przysmaki.
Uroczyste święcenie pokarmów odbywa się tradycyjnie w Wielką Sobotę. To zwyczaj pochodzący jeszcze z czasów pogańskich, przejęty przez Kościół we wczesnym średniowieczu. Do Polski trafił prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV w. Przez kilka stuleci celebrowano go inaczej niż dzisiaj, kiedy przychodzimy ze święconką do kościoła. Szlachcice i zamożni chłopi przywozili księdza do swojego domu, gdzie kapłan święcił stół zastawiony świątecznymi potrawami. Dopiero na początku XIX w. upowszechniono tradycję przynoszenia jedzenia do świątyni.
Co ciekawe, w niektórych regionach Polski (np. na Pomorzu) zwyczaj święcenia potraw w kościele pojawił się dopiero po 1920 r. Wcześniej to najstarszy mężczyzna w rodzinie kropił święconą wodą stół nakryty do wielkanocnego śniadania. Za kropidło służyła mu gałązka brzeziny z bukietu poświęconego w Niedzielę Palmową.
W innych regionach Polski najpierw święcono tylko pieczoną figurkę baranka. Później zaczęły mu towarzyszyć: ser, masło, ryby, olej, pokarmy mięsne, ciasto i wino. Wreszcie koszyk został wzbogacony jajkami i potrawami, które do dzisiaj stanowią tradycyjną zawartość święconki.
Obecnie coraz częściej pojawiają się w nim produkty nie tylko spożywcze. Można tam znaleźć zarówno czekoladę czy batona jak i zajączka - pluszaka. Jednak musimy pamiętać, że wielkanocny koszyczek nie jest torbą z supermarketu i nie powinniśmy wkładać do niego wszystkiego, co wpadnie nam w ręce. Jego zawartość wynika z chrześcijańskiej i ludowej tradycji, a każdy z siedmiu podstawowych produktów ma symboliczne znaczenie.
Chleb we wszystkich kulturach jest traktowany jako pokarm niezbędny do życia. Gwarantuje dobrobyt i pomyślność. Wśród chrześcijan zawsze był niezwykle ważnym symbolem i pamiątką przemiany, jaka dokonała się podczas Wielkiego Czwartku. Wtedy Chrystus przemienił swoje ciało w chleb, częstując nim apostołów podczas ostatniej wieczerzy. Przed laty, jeśli na Wielkanoc pieczono różne odmiany chleba, do koszyka wkładano dużą kromkę każdego z nich. W niektórych regionach do dzisiaj wypiekany jest specjalny chleb wielkanocny, zwany paską.
Jajko to znak odradzającego się życia, symbol zwycięstwa nad śmiercią. Do święconki często trafiają pisanki. Nie wiadomo dokładnie, skąd wywodzi się zwyczaj malowania jajek. Jedni twierdzą, że św. Magdalena dowiedziawszy się o zmartwychwstaniu Jezusa, pobiegła do domu i zobaczyła, że wszystkie jajka stały się kolorowe. Inna wersja przypisuje to Matce Bożej, która błagając o darowanie życia Jezusowi, zaniosła dzieciom Piłata barwne jajka w prezencie.
Kolory pisanek też mają swoje symboliczne znaczenie: fioletowy i niebieski oznacza żałobę i Wielki Post, czerwony – krew Chrystusa przelaną na krzyżu za nasze grzechy, a zielony, brązowy i żółty – radość ze zmartwychwstania. Dawniej wierzono, że jajka posiadają magiczną moc i chronią przed złymi duchami. Często zakopywano je w polu, aby zapewnić dobry urodzaj, lub w kurnikach, aby kury dobrze się niosły.
Sól jest życiodajnym minerałem, który przed wiekami posiadał moc odstraszania wszelkiego zła. Bez soli nie ma życia. To także oczyszczenie, samo sedno istnienia i prawdy. Stąd twierdzenie o soli ziemi użyte przez Chrystusa podczas Kazania na Górze.
Wędlina zapewnia zdrowie i płodność, a także dostatek, bo przed wiekami nie każdy mógł sobie pozwolić na ten przysmak. Od XIX w. w wielkanocnym koszyku króluje ulubiona przez Polaków kiełbasa. Najlepiej, jeśli jest własnego wyrobu.
Ser to symbol przyjaźni między człowiekiem a siłami przyrody. Jako produkt pochodzący od krów, owiec i kóz jest gwarancją udanej hodowli zwierząt domowych.
Chrzan zawsze był starym ludowym symbolem wszelkiej siły i fizycznej krzepy.
Ciasto do koszyka ze święconką weszło ostatnie, jako symbol umiejętności i doskonałości. Reprezentowała go przede wszystkim wielkanocna baba. Ważne, żeby był to wypiek domowy, a nie produkt kupiony w cukierni.
Bardzo ważnym symbolem wielkanocnym, który trafia do święconki, jest oczywiście baranek – symbol triumfu Chrystusa, który jak ofiarny baranek oddał swoje życie za ludzi, by następnie zmartwychwstać i odnieść zwycięstwo nad grzechem, złem i śmiercią. Cukrowa figurka wzbogacona jest najczęściej triumfalnym sztandarem.
Koszyk wielkanocny powinien być wykonany z materiałów naturalnych, pochodzących „z ziemi”: wikliny, słomy lub sosnowych łubów (ręcznie strugane paski drzewne). Wyścielony serwetą i ozdobiony bielą koronek jest wyrazem wielkiej radości. Nie zapomnijmy udekorować go gałązkami borówek lub bukszpanu. Ich zielony kolor odwołuje się do nadziei chrześcijan na zmartwychwstanie i nieskończoność życia. Natomiast wierzbowe bazie według pradawnych wierzeń zapewniają nagrodę w niebie.
Ewa Podsiadły-Natorska
Polecamy również: