Symbolika 12 wigilijnych dań
To bez wątpienia jeden z najbardziej magicznych wieczorów w roku. Nie tylko ze względu na świąteczną atmosferę, ale również symboliczne znaczenie przypisywane spożywanym wówczas potrawom. Już nasi przodkowie wierzyli, że wigilijne smakołyki mogą zapewnić szczęście i zdrowie na cały następny rok, a także ułatwiają łączność między światem doczesnym i zaświatami.
Barszcz czerwony
To bez wątpienia jeden z najbardziej magicznych wieczorów w roku. Nie tylko ze względu na świąteczną atmosferę, ale również symboliczne znaczenie przypisywane spożywanym wówczas potrawom. Już nasi przodkowie wierzyli, że wigilijne smakołyki mogą zapewnić szczęście i zdrowie na cały następny rok, a także ułatwiają łączność między światem doczesnym i zaświatami.
W wielu polskich domach obowiązkowy punkt wigilijnego menu, nie tylko ze względu na walory smakowe, ale również symbolikę jest barszcz. Buraki od wieków kojarzone są z długowiecznością. Nic dziwnego, że spożywanie czerwonego barszczu ma gwarantować doczekanie sędziwego wieku, ale także zachowanie urody na długie lata. Coś w tym chyba jest, ponieważ buraki dostarczają dużo potasu, cynku i żelaza, a także rzadkich metali: kobaltu, rubidu i cezu, które zwiększają odporność organizmu. Są bogatym źródłem kwasu foliowego, antocyjanów (naturalnych barwników wykazujących działanie antynowotworowe) czy flawonoidów, charakteryzujących się silnym działaniem antyoksydacyjnym.
Kompot z suszu
Nasi przodkowie, zarówno mieszkający w wiejskich chatach, jak i szlacheckich dworkach bardzo chętnie suszyli zbierane latem owoce. Początkowo wykorzystywano do tego celu słońce i wiatr, z biegiem czasu także kotliny (specjalnie przygotowane palenisko) oraz piece.
Przygotowanego z nich kompotu nie mogło zabraknąć na wieczerzy wigilijnej. Podawano go zazwyczaj na zakończenie spotkania. Każdy z wykorzystanych owoców miał symboliczne znaczenie: śliwka odpędzała złe moce, jabłka zapewniały miłość, zdrowie i pokój, natomiast gruszkom przypisywano długowieczność.
Dania z karpia
Bez tej ryby, smażonej, faszerowanej albo zatopionej w galarecie, trudno wyobrazić sobie wigilijną kolację. W polskiej tradycji kulinarnej karp od wieków zajmuje miejsce szczególne, także symboliczne - uchodzi bowiem za ucieleśnienie płodności oraz rodzącego się życia. Zjedzenie choć małej porcji miało zapewniać zdrowie, siłę fizyczną oraz dostatek i materialną obfitość w nadchodzącym roku. Karpia warto jeść także ze względu na właściwości odżywcze. Dietetycy chwalą mięso tej ryby, gdyż zwiększa odporność, poprawia pamięć i chroni przed chorobami serca.
Potrawy ze śledzia
Makowe przysmaki
Chyba w każdym polskim domu na święta przygotowuje się choć jedną potrawę z tymi ziarnami: kutię, struclę makową, makiełki, łamańce z makiem, zupę makową albo śliżyki, czyli ciasteczka z makiem. W polskiej tradycji z makiem od wieków związana jest silna symbolika. Nasi przodkowie wierzyli, że przyrządzane z niego potrawy przynoszą domowi dostatek, pomyślność i spokój na cały następny rok. Zwiększają również szansę na powiększenie rodziny, ponieważ są symbolem płodności. Brak makowych dań na stole mógł natomiast ściągnąć nieszczęście.
Pierniki
Polacy zajadają się nimi już od wieków. Najstarszy przepis na ten przysmak pochodzi z 1725 r. i został umieszczony w... poradniku medycznym, ponieważ ceniono wówczas lecznicze właściwości przypraw, którymi wzbogacano pierniki: cynamonu, imbiru, goździków czy kardamonu. Zdaniem badaczy przygotowywane na Wigilię pierniki to pamiątka jeszcze z czasów pogańskich, gdy nasi przodkowie składali placki z miodem w ofierze bogom, by zapewnić ich przychylność. Jedzone podczas świąt miały natomiast zagwarantować pomyślność i dostatek w nadchodzącym roku.
Kapusta z grochem
Liściaste warzywo od dawna uchodzi za symbol obfitości, urodzaju i bogactwa. Spożywanie tradycyjnej wigilijnej kapusty z grochem miało, według wierzeń naszych przodków, chronić uczestników wieczerzy od złego, a także zapewniać siłę i witalność. Główny składnik tej potrawy, czyli kapusta kiszona ma także wiele innych zalet, zwłaszcza odżywczych: poprawia odporność, niszczy groźne bakterie i wirusy, obniża poziom cholesterolu oraz przyspiesza przemianę materii.
Zupa grzybowa
W niektórych regionach Polski pojawia się zamiast czerwonego barszczu. Grzyby to także bardzo ważny produkt w wigilijnym jadłospisie. Według dawnych wierzeń rosnące w lesie prawdziwki czy podgrzybki były wykradzione z innego świata, ułatwiały kontakt ze światem zmarłych, ale także symbolizowały siłę i zdrowie. Ich spożywanie miało zapewnić szczęście oraz dostatek domownikom.
Kutia
Słodki przysmak pochodzący z Kresów, przyrządzany z pszenicy, maku, miodu, mleka oraz dużej ilości bakalii to prawdziwy skarbiec rozmaitych symboli. Miód spożywany w czasie wieczerzy wigilijnej miał zapewnić przychylność sił nadprzyrodzonych, a także dostatek i długie życie. Orzechy gwarantowały szczęście oraz płodność, natomiast pszenica - pomyślność finansową, urodzajne plony i zdrowie. W dawnej Polsce z kutią była związana ciekawa tradycja - najstarszy uczestnik kolacji ciskał smakołykiem o sufit. Gdy się przyklejał, zwiastował szczęście domownikom.
Kołacz
W niektórych regionach Polski na wigilijnym stole pojawiał się kołacz, czyli słodki przysmak z ciasta drożdżowego przyjmujący zwykle postać plecionki. Zgodnie z tradycją powinien być on łamany, a nie krojony nożem. Jego nazwa pochodzi od koła, które było już symbolem szczęścia w czasach, gdy nasi przodkowie wyznawali jeszcze kult solarny.
Zupa migdałowa
Migdały uchodzą za symbol nowego życia i nadziei, dlatego również nie mogło ich zabraknąć w wigilijnym jadłospisie. Mieszkańcy Kresów nie wyobrażali sobie wieczerzy bez zupy migdałowej. "Stoły wysłane sianem, przykryte obrusem jak śniegiem. Na stole w ogromnych srebrnych misach polewka migdałowa" - wspominał XIX-wieczny pisarz i wydawca Aleksander Jełowiecki. Potrawa przygotowywana jest z mleka, gorzkich oraz słodkich migdałów oraz rodzynek i podawana z gęstym ryżem.
Fasola z suszonymi śliwkami
W niektórych regionach Polski, np. na Podkarpaciu podaje się w Wigilię dania z fasolą, która od wieków symbolizuje płodność, urodzaj, zgodę, miłość, a także moc przyciągania pieniędzy. Bardzo smaczną i prostą potrawą jest gotowana fasola z suszonymi śliwkami, zagęszczana zasmażką na bazie masła i mąki.
Rafał Natorski
