Komercyjny wymysł czy tradycja? Skąd się wzięła piernikowa chatka

"Podług odwiecznej tradycyi narodowej, wypiekano pierniki po wszystkich domach staropolskich z mąki miałkiej tylko żytniej, zrumienionej w rądlu i rozczynionej gorącą patoką. Dla smaku dodawano przyprawę korzenną, czyli pierną z dolaniem okowity i wybijano ciasto w kopańce, czyli niecce tak długo wałkami, aż przestało się do nich przylepiać. Wówczas robiono z tego ciasta pierniczki bądź kształtu małych krążków, bądź pierożków, i ułożone na blasze (posmarowanej u zamożniejszych oliwą) wsuwano do pieca" – pisał historyk i etnograf Zygmunt Gloger w "Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej" (Warszawa 1903). Oto, co jeszcze warto wiedzieć o piernikowej chatce.

Tradycja wypiekania pierników sięga czasów średniowiecza. Początkowo, ze względu na wysoki koszt importu przypraw korzennych oraz bakalii, piernik był towarem luksusowym. Z czasem jednak stawał się coraz popularniejszy – nie tylko ze względu na niepowtarzalny smak, ale również z powodu różnorodnych kształtów. Pierniki do dziś pełnią funkcję dekoracyjną.
Polska historyk, pedagog i etnograf Maria Żywirska w artykule "Rzeźbione formy piernikarskie" opublikowanym w "Polskiej Sztuce Ludowej" (1957, nr 2) pisze, że często nabywano pierniki jedynie dla ozdoby. "Poczesne miejsce, jakie zyskał piernik wędrując przez stoły wszystkich warstw społecznych – od królewskiego po chłopską chatę – zawdzięczał nie tylko walorom wyszukanego smaku, ale także różnorodności swego kształtu". Używano specjalnych form pokrytych wklęsłą rzeźbą odciskaną na cieście, tworzono także niesamowite piernikowe dekoracje. Wśród tych ostatnich szczególną popularnością zaczęły cieszyć się chatki (domki) z piernika. Pomysły na ozdobne pierniki czerpano bowiem z otoczenia dworskiego, religii, miejskiego i wiejskiego folkloru, legend oraz bajek.

Maria Żywirska: "Spotykana niejednokrotnie wersja domku z piernika ma swą genezę w popularnej na terenie całej Europy bajce o Jasiu i Małgosi czy tajemniczej krainie – Kukanii. Czasem mogła to być ilustracja do bajki albo wprost kopia z ilustracji, wzięta z książki".

Na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi wpisano piernikową chatkę znad rzeki Morgi (woj. łódzkie). Opisywana jest jako "ciemnobrązowa chatka piernikowa z płotkami i choinkami wokół, pokryta lukrem". Duża ma wymiary: 22x25x22 cm, natomiast mała – 17x24x16 cm. Ciasto na tę chatkę jest gęste, elastyczne i gładkie w dotyku, upieczony piernik jest twardy i gładki, zaś lukier szorstki. "Piernikowa chatka znad rzeki Mrogi to wynik modyfikacji tradycyjnego przepisu na piernik. Jego baza to stary przepis na aromatyczny piernik, który kojarzy się z klimatem i pejzażem wsi opisywanych przez Reymonta. Wypiek przedstawia chatkę z oknami i otwartymi drzwiami, wokoło chatki znajdują się drzewka, płotek – wszystko oblane lukrem, który formuje się w sople zwisające z dachu podczas śnieżnej zimy" – czytamy w opisie produktu.

W 2013 roku pobito rekord Guinnessa w budowie największej piernikowej chatki. Powstała w miejscowości Bryan w stanie Teksas. Miała powierzchnię 234 metry kwadratowe, mierzyła 6,4 metra, a jej wartość odżywczą obliczono na ok. 36 milionów kalorii. Do przygotowania tej gigantycznej piernikowej chatki wykorzystano ok. 1400 kg brązowego cukru, 820 kg masła, 7,2 tys. jajek, 3,3 tys. kg mąki oraz 31 kg mielonego imbiru. A jak zrobić wersję domową? To proste.

Co roku chatkę z piernika przygotowuje się w wielu polskich domach. Najpierw wypieka się poszczególne elementy konstrukcji – z podstawowego przepisu na piernik należy powycinać ściany domu, dach, komin oraz dekoracje wokół chatki: drzewka, ludziki. Warto ułatwić sobie pracę, przygotowując formę z papieru dla poszczególnych elementów. W sprzedaży znajdują się również metalowe formy do wypiekania piernikowej chatki.

Wypieczone i wystudzone elementy chatki należy do siebie dopasować i posklejać. Można w tym celu wykorzystać lukier przygotowany na bazie cukru pudru i białka, który dobrze skleja ciasto. Innym często wykorzystywanym sposobem jest sklejanie na gorący karmel. Chatkę ozdabia się lukrem (można tym samym, którym skleja się poszczególne elementy). Godny polecenia jest lukier królewski (białko + cukier puder + sok z cytryny). Można lukier zabarwić na dowolny kolor i stworzyć chatkę kolorową. Z lukru warto zrobić też sople.

Do wykończenia piernikowej chatki warto wykorzystać np. płatki migdałowe, drażetki, suszoną żurawinę, czekoladowe dropsy. Dzieci mogą swoje domki ozdobić ciasteczkami, żelkami, cukierkami itp. Niektórzy przyczepiają do domku z piernika wstążeczki. Po obsypaniu cukrem pudrem chatka będzie wyglądała jak ośnieżona. A opakowana w celofan okaże się niezapomnianym prezentem.