Jałowiec, owoce jałowca - przyprawa
O niezwykłych właściwościach jałowca zdawano sobie sprawę już w czasach starożytnych. Dla polskiej kultury krzew ten ma ogromne znaczenie nie tylko przez swoje lecznicze i kulinarne zastosowania, ale również dzięki przypisywanej mu dawniej symbolice. Dziś jałowiec należy do jednych z najpowszechniej stosowanych ziół na północnej półkuli. Przy jakich dolegliwościach roślina ta okazuje się pomocna? Którym daniom potrafi ona nadać niezwykłego aromatu oraz smaku? Poznaj wszystkie tajemnice jałowca!
Trudno jednoznacznie określić, skąd dokładnie wywodzi się krzew jałowca. Pewne jest natomiast to, że był on już znany i stosowany w lecznictwie w czasach starożytnych. O właściwościach rośliny wiedzieli także plemienni Indianie Ameryki Północnej, którzy wykorzystywali owoce jałowca np. do zwalczania infekcji dróg moczowych. Ziele szybko też znalazło zastosowanie na ziemiach polskich. Obecnie stanowi ono bardzo popularny naturalny środek medyczny oraz cenny dodatek do wielu tradycyjnych potraw.
Jałowiec – opis ogólny
Jałowiec pospolity (łac. Juniperus communis) to gatunek wiecznie zielonego krzewu z rodziny cyprysowatych. Występuje on dziko na niemal całej półkuli północnej (od Wybrzeży Oceanu Arktycznego i górskie obszary Kalifornii po tereny południa Europy i kraje Dalekiego Wschodu). Ze względu na bardzo szerokie geograficzne rozmieszczenie gatunku, rozróżnia się wiele jego pomniejszych odmian. Roślina wzrasta w powolnym tempie i osiąga zazwyczaj około 10 metrów wysokości. Krzew (czasem rozrastający się do rozmiarów małego drzewa) charakteryzuje się brunatną i popękaną korą, wąskimi, podłużnymi i szpiczastymi liśćmi oraz mięsistymi szyszkami o ciemnofioletowej barwie, nazywanych potocznie szyszkojagodami. To właśnie te ostatnie znajdują szerokie zastosowanie w kuchni oraz medycynie naturalnej. Jałowiec jest także rośliną hodowlaną – obecnie głównym producentem krzewu są kraje z południa Europy (m.in. Włochy). Gatunek bywa również traktowany jako roślina ozdobna.
Lecznicze właściwości jałowca
Specyficznym owocom jałowca przypisuje się całą gamę różnych leczniczych właściwości. Zawarte w nich terpeny i flawonoidy sprawiają, że szyszkojagody działają moczopędnie i bakteriobójczo. Świetnie nadają się zatem do zwalczania rozmaitych infekcji dróg moczowych. Napar z owoców jałowca działa także rozgrzewająco, dlatego zaleca się go przy katarze oraz przeziębieniach. Dodatkowo jałowiec korzystnie wpływa na pracę układu trawiennego - przyspiesza on produkcję soków żołądkowych i żółci, a także pobudza perystaltykę jelit. Owoce krzewu wspomagają również pracę wątroby. Szyszkojagody wykazują też działanie przeciwbólowe - znajdują one zastosowanie chociażby przy wszelkiego rodzaju nerwobólach. Maści z dodatkiem olejku z jałowca skutecznie rozgrzewają skórę i przynoszą ukojenie przy dolegliwościach reumatycznych. Wśród innych dolegliwości zwalczanych przez jałowiec znajdują się również: astma, zatwardzenie oraz łupież. Szyszkojagody stanowią jeden z kilku składników aktywnych tradycyjnych mieszanek zielarskich.
Znaleźć je można między innymi w preparatach stosowanych przy infekcjach pęcherza i problemach z wątrobą. Olejki z owoców jałowca wykorzystywane są też w aromaterapii.
Warto jednak znać umiar w stosowaniu jałowca w celach leczniczych. Zawarte w szyszkojagodach związki działają drażniąco na nerki oraz wątrobę. Nadmierne spożycie owoców może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Nie wolno również zapomnieć o tym, że olejek z jałowca nadaje się tylko i wyłącznie do użytku zewnętrznego. Odradza się picie naparu z owoców jałowca oraz ich żucie osobom w ciąży i chorującym przewlekle na nerki lub wątrobę.
Zastosowanie jałowca w kuchni
Owoce jałowca charakteryzują się bardzo łagodnym, lekko gorzkawym i korzennym smakiem oraz silnym kwiatowym aromatem. Ususzone w niskiej temperaturze (lecz cały czas miękkie i mięsiste) stanowią przede wszystkim cenny dodatek do dań ciężkostrawnych. Między innymi dlatego bardzo często stosowano je podczas przygotowań tradycyjnych staropolskich potraw. Jałowiec niweluje bowiem poczucie tłustości i nadaje daniom nieco lżejszego charakteru. Przyprawa doskonale komponuje się z dziczyzną, kiełbasami, drobiem, schabem, mięsem z królika czy chociażby cielęciną. Jałowcem warto doprawić również sosy, marynaty na bazie wina, gulasze, bigos, pasztety oraz napoje alkoholowe. Ze względu na smak i aromat szyszkojagody można dodawać w niewielkich ilościach do deserów owocowych. Przyprawa ta dobrze komponuje się smakowo z takimi ziołami, jak tymianek, ziele angielskie, oregano oraz
majeranek.
Do czego warto dodać jałowiec?
• Pieczona dziczyzna
• Pieczony królik
• Pieczona kaczka
• Bigos
• Gulasz mięsny
• Nalewka jałowcowa
• Żeberka w piwie
• Golonka w piwie
Czy wiesz, że…?
Jałowiec wykazuje nie tylko zastosowanie w lecznictwie i kuchni – owoce stosuje się także w przemyśle kosmetycznym (pomagają chociażby zwalczyć trądzik), a drewno wykorzystuje się do produkcji mebli i różnych ozdób.
Drewno jałowca świetnie spisuje się do wędzenia ryb i tradycyjnych polskich wędlin. W polskich tradycjach ludowych jałowiec był uważany za krzew dobroci. Aby uchronić się przed złymi mocami i duchami wieszano nad progiem gałązki tej rośliny. Oprócz tego dodawano je do kadzideł.
Wojciech Chentkiewicz