Sos chlebowy – pyszny i prosty dodatek do potraw

Chleb gości w naszym jadłospisie od zarania dziejów, badania archeologiczne wykazały, że wypiekane na rozgrzanych kamieniach placki z mąki i śruty jadano już 11 tysięcy lat temu! Przez stulecia tego typu produkty stanowiły podstawę wyżywienia ludzi.

W średniowieczu upowszechniło się natomiast pieczywo na zakwasie. Masowo sięgano wówczas po tzw. maczanki, czyli kawałki chleba, które przed spożyciem zanurzano w winie, piwie, zupie czy bulionie. Kucharze chętnie wykorzystywali je także do zagęszczania potraw, w tym sosów. I tak prawdopodobnie tak narodziła się receptura sosu chlebowego, do dziś szczególnie cenionego na Wyspach Brytyjskich, gdzie jest on obowiązkowym dodatkiem do świątecznych specjałów, przede wszystkim pieczonego kurczaka lub indyka.

Złośliwi Francuzi, którzy niezbyt cenią angielską kuchnię, mawiają, że mieszkańcy kraju położonego po drugiej stronie kanału La Manche mają wiele narodowości i wyznań, ale tylko jeden sos. Faktycznie jada się go powszechnie, bo jak mawia Nigella Lawson ten przysmak stanowi dziedzictwo każdego Brytyjczyka.

W Polsce sos chlebowy jest bardzo mało znany, jednak na pewno warto się nim zainteresować. Nie tylko ze względu na smak i prostotę wykonania. Przygotowanie tego przysmaku pozwoli też zapobiec marnotrawstwu żywności, które przybiera w naszym kraju monstrualne rozmiary – każdego roku wyrzucajmy do śmieci blisko 9 milionów ton produktów spożywczych. Najczęściej właśnie pieczywo, do czego przyznaje się ponad 50 proc. Polaków.

Tymczasem chleb, szczególnie wypiekany na zakwasie, z dobrych składników, nadaje się do jedzenia nawet wtedy, gdy się zeschnie. Będzie wówczas świetną bazą pysznego sosu…

Do przygotowania sosu możemy wykorzystać każdy rodzaj chleba. W wielu brytyjskich przepisach pojawia się pieczywo pszenne, często nawet tostowe. Takie stosuje m.in. wspomniana już Nigella Lawson. Jednak równie wielu zwolenników ma potrawa przyrządzana na bazie chleba ciemnego, pełnoziarnistego, który jest również korzystniejsze dla naszego zdrowia. Dostarcza bowiem znacznie potężniejszej dawki cennych minerałów, a przede wszystkim błonnika pokarmowego zwiększającego objętość w żołądku, wywołującego uczucie sytości i wspomagającego prawidłowe funkcjonowanie jelit – poprawia ich perystaltykę i reguluje proces wypróżniania.

Warto pamiętać, że generalnie czerstwe pieczywo, o ile nie widać na nim śladów pleśni, wykazuje cenne wartości odżywcze. Jest sprawniej trawione przez organizm, wspomaga usuwanie z niego szkodliwych produktów przemiany materii, sprzyja też odchudzaniu. Ułatwia rozwój dobroczynnych bakterii jelitowych, które wzmacniają naszą odporność i poprawiają samopoczucie.

Potrzebujemy około 800 g czerstwego pieczywa, które kroimy na dość grube kromki, pozbawiamy skórek, po czym dzielimy na jeszcze mniejsze kawałki. Do rondelka wlewamy mleko (litr), im tłustsze tym lepsze (minimum 3,2 proc.). Sporą cebulę obieramy, po czym kroimy w ćwiartki, w każdą wbijamy jednego goździka i wkładamy do mleka. Dorzucamy 2-3 liście laurowe, ziarna białego pieprzu (łyżeczka) i sól morską (łyżeczka). Mleko z dodatkami podgrzewamy, ale nie doprowadzamy do zagotowania. Zdejmujemy z ognia, przykrywamy i odstawiamy na 15-20 minut.

Ostatni etap przygotowania sosu rozpoczynamy niedługo przed posiłkiem. Dodajemy chleb i gotujemy przez około kwadrans. Wyławiamy cebulę, liście laurowe oraz ziarenka pieprzu czy goździki, dokładamy masło (30 g) i śmietanę kremówkę (2 łyżki). W miarę potrzeby doprawiamy jeszcze solą, ścieramy też odrobinę gałki muszkatołowej. Gotujemy jeszcze 2-3 minuty, ubijając trzepaczką. Gotowe!

Sos chlebowy świetnie pasuje zwłaszcza do pieczonego kurczaka, indyka czy gęsi. Jednak dobrze komponuje się także z wieprzowiną, choćby szynką.