Nieszpułka – zapomniany owoc

Ciernisty krzew, który w sędziwym wieku przybiera niekiedy formę drzewa i osiąga nawet 8 metrów wysokości, pochodzi z Kaukazu i Azji Mniejszej, gdzie uprawiano go już 3 tysiące lat temu, przede wszystkim dla smacznych owoców.

Z czasem nieszpułka zyskała popularność m.in. na terenie Cesarstwa Rzymskiego, gdzie ceniono ją także za właściwości lecznicze. Świadczy o tym lektura traktatu "Lekarstwa z warzyw i owoców" autorstwa Kwintusa Gargiliusza Marcjalisa, żyjącego w III wieku dowódcy i urzędnika, ale również zapalonego ogrodnika. "Przekonamy się, że owoce nieszpułki są niezwykle cierpkie już po samym smaku, nawet zanim poznamy [jej] działanie, lecz [to one] najszybciej powstrzymują obfite biegunki, skutecznie ściągają rozwolniony żołądek. Są tacy, którzy uważają, że przeżuwana podczas ataku bólu [nieszpułka] świadczy też niemałą pomoc zębom" – pisał Gargiliusz.

W późniejszych wiekach roślina upowszechniła się w zachodniej i południowej Europie. Ze względów dekoracyjnych sadzono ją w parkach czy ogrodach, jednak największe zainteresowanie wciąż budziły owoce nieszpułki. Niepozorne, początkowo twarde i niezbyt smaczne, jednak z czasem nabierające słodyczy oraz aromatu. Szczególnie po przymrożeniu lub dłuższym przechowywaniu w chłodnym pomieszczaniu, na przykład piwnicy. Świetnie nadają się wówczas do spożywania na surowo, ale przede wszystkim sprawdzają się w rozmaitych przetworach.

W Polsce nieszpułka nigdy nie była zbyt popularna. Dziś jednak pojawia się czasami w sklepach. Na pewno warto po nią sięgnąć.

Nieprzypadkowo już starożytni Rzymianie cenili nieszpułkę za jej walory prozdrowotne. Współczesne badania naukowe wykazały, że ten owoc dostarcza m.in. potężną porcję witaminy C (znacznie większą niż np. cytryna), czyli jednego z najsilniejszych antyoksydantów chroniącego nasz organizm przed szkodliwym wpływem wolnych rodników, które przyspieszają procesy starzenia i rozwój poważnych chorób, w tym nowotworów.

Ten cenny związek wzmacnia system odpornościowy, ale pełni również wiele innych ważnych funkcji: reguluje ciśnienie, uczestniczy w wytwarzaniu czerwonych krwinek, uszczelnia naczynia krwionośne, aktywuje liczne enzymy, wzmacnia zęby i dziąsła, zapobiega odwapnieniu kości oraz ułatwia przyswajanie żelaza.

Nieszpułka kryje też sporo składników mineralnych, w tym wapnia, potasu, fosforu i magnezu. Lekko cierpki smak zawdzięcza wysokiemu stężeniu kwasów organicznych oraz garbników, które wykazują działanie antybakteryjne i przeciwzapalne, wzmacniają odporność, przeciwdziałają alergiom oraz pozytywnie wpływają na pracę układu moczowego i pokarmowego.

Owoce tej rośliny bogatym źródłem pektyn obniżających ciśnienie krwi i poziom "złego" cholesterolu LDL, pomagających w usuwaniu z organizmu szkodliwych toksyn oraz metali ciężkich, przeciwdziałających zaparciom, ale również wykazujących właściwości zagęszczające i emulgujące, dzięki czemu z nieszpułki można wytwarzać wyśmienite galaretki, powidła, konfitury, marmolady, dżemy czy sosy.

Jak już wspomnieliśmy, do celów kulinarnych najlepiej wykorzystywać owoce zebrane po pierwszych przymrozkach. Warto też dać im dojrzeć przez 2-4 tygodnie w chłodnym i suchym pomieszczeniu lub w lodówce, najlepiej wyposażonej w tzw. komorę zero, czyli specjalną szufladę, gdzie panuje trochę niższa temperatura.

Do jedzenia na surowo nadają się owoce, które nabrały ciemnobrązowej barwy i stały się dość miękkie. Świetnie sprawdzą się wówczas także w kompotach, koktajlach czy sosach deserowych. Trochę twardszą nieszpułkę można natomiast przetworzyć na marynaty, galaretki, konfitury, dżemy lub nalewki.

Pyszny dodatek do herbaty czy lodów śmietankowych, smakowite smarowidło do grzanek albo rogalików.

Kilogram dojrzałych owoców nieszpułki myjemy, obieramy, pozbawiamy gniazd nasiennych, kroimy na polówki i przekładamy do garnka z grubym dnem. Dolewamy trochę wody, dodajemy cukier trzcinowy (1 kg), skórkę świeżo startą z cytryny oraz świeżo starty imbir i sproszkowany cynamon (po łyżeczce). Gotujemy na małym ogniu, dość często mieszając, aż do uzyskania pożądanej konsystencji. Gorącą konfiturę przekładamy do wyparzonych słoiczków, które dokładnie zakręcamy. Po wystygnięciu przechowujemy w chłodnym oraz ciemnym miejscu.

Jest nie tylko smaczna, ale również skutecznie wzmacnia odporność. Jak przygotować nalewkę?

Owoce nieszpułki myjemy, pozbawiamy "korony" i kroimy na połówki, po czym umieszczamy w szklanym słoju, zasypujemy cukrem (powinno być go około połowy wagi owoców) i zalewamy spirytusem, by pokrył całość. Naczynie ustawiamy w słonecznym miejscu, na 3-4 tygodnie, regularnie mieszając. Po tym czasie nalewkę przefiltrowujemy i rozlewamy do butelek. Przechowujemy w ciemnym i chłodnym miejscu.