Oliwy i oleje w codziennej diecie oraz ich zastosowanie poza kuchnią

Większość z nas ma w domu tylko jeden rodzaj roślinnego tłuszczu i używa go praktycznie do wszystkiego. W ten sposób nie tylko nie wykorzystujemy cennych właściwości różnych olejów, ale też często narażamy własne zdrowie. Każdy z nich ma inny smak i zapach, ale przede wszystkim skład, a co za tym idzie, inaczej oddziałuje na nasz organizm. Przeznaczone są też do różnych celów. Które nadają się do smażenia lub duszenia, a które najlepsze są do sałatki?

Olej, nie tylko słonecznikowy

Popularne oleje roślinne to olej słonecznikowy bogaty w tłuszcze wielonienasycone, kwas linolowy i witaminę E lub rzepakowy, który zawiera tłuszcze jednonienasycone. W tej grupie znajduję się ich znacznie więcej. Na sklepowych półkach możemy odnaleźć także oleje roślinne:

Olej sezamowy (obfity w tłuszcze wielonienasycone, zawiera kwas linolowy), do sałatek
Olej sojowy (tłuszcze wielonienasycone, kwas linolowy, witamina E), polecany do gotowania
Olej winogronowy (tłuszcze wielonienasycone, witamina E), do smażenia i sałatek
Olej palmowy (same nasycone kwasy tłuszczowe, witamina E)
Olej kokosowy (same nasycone kwasy tłuszczowe)
Olej lniany (tłuszcze wielonienasycone, kwas linolowy, witamina E)
Olej arachidowy (tłuszcze jednonienasycone), do sałatek
Olej kukurydziany (tłuszcze wielonienasycone, kwas linolowy, witamina E), do smażenia i sałatek
Olej z orzechów włoskich (tłuszcze wielonienasycone), do sałatek
Olej z orzechów laskowych (tłuszcze wielonienasycone, witamina E), do sałatek i smażenia

Może warto coś zmienić w swoim jadłospisie i wypróbować któryś z pozostałych olejów roślinnych? Pamiętajmy przede wszystkim, aby unikać kwasów tłuszczowych nasyconych, które wedle obowiązujących zaleceń żywieniowych powinny być wypierane przez kwasy jedno i wielonasycone. Tak więc, ostrożnie z olejem kokosowym i palmowym! Ale to nie wszystko. Choć niektóre z olejów mogą być stosowane nie tylko na surowo, czyli do zapraw i do sałatek, ale także do smażenia potraw, ograniczajmy spożycie takich smażonych na oleju dań. Poddanie oleju roślinnego wysokiej temperaturze zmniejsza jego wartościowość, a nawet może zmienić w szkodliwy związek. Dzieje się tak z uwagi na zachodzące w czasie podgrzewania procesy utleniające zawartych w oleju, kwasów tłuszczowych wielonienasyconych. Olej roślinny na surowo, jak najbardziej na "tak", smażony - rzadko.

Co to jest rafinacja?

Oleje roślinne poddawane są rafinacji, czyli oczyszczaniu, po to, by uzyskać produkt bezpieczny, stabilny oraz jak najbardziej jakościowy. W wyniku tego procesu uzyskuje się oczyszczony olej czyli taki, który nie zawiera żadnych szkodliwych substancji. Istnieje bowiem potencjalne ryzyko, że mogły się one znaleźć w rzepaku w wyniku np. nieprawidłowości w uprawie, suszeniu czy też przechowywaniu. Dlatego właśnie oleje poddaje się rafinacji, dzięki której usuwane są wszelkie zanieczyszczenia oraz produkty utlenienia, co poprawia jego stabilność. Ponadto rafinacja pozwala na wyeliminowanie tzw. katalizatorów utleniania. Dzięki temu olej może być przechowywany dłużej, nie traci walorów żywieniowych oraz kulinarnych. Co więcej, rzepakowy rafinowany odznacza się większą wytrzymałością na obróbkę termiczną np. podczas smażenia niż ten tłoczony na zimno. Oznacza to, że można go bezpiecznie stosować w bardzo wysokich temperaturach.

Oliwa z oliwek

Zależnie od odmiany, oliwy mają różny smaki i aromaty, a także barwy - od jasnozielonej przez żółtawą aż do mętnej zielonożółtej. Oliwa składa się głównie z kwasów tłuszczowych jednonienasyconych - w tym oleinowego (omega-9). Posiada także ok. 10 proc. kwasów wielonienasyconych (z grup omega-3 i -6), a także nieco kwasów tłuszczowych nasyconych. Jest bogata w witaminę E oraz polifenole z oliwek - wartościowe składniki prozdrowotne.

Przechowuj oleje jak należy

Warto wiedzieć, jak prawidłowo obchodzić się z olejem, aby był smaczny i nie miał niekorzystnego wpływu na nasze zdrowie. Przede wszystkim pamiętajmy, że różne czynniki zewnętrzne, m.in. wysoka temperatura i światło, psują go.

W takich warunkach olej może zjełczeć, co jest dla niego bardzo niebezpieczne. Jełczenie to skutek utleniania kwasów tłuszczowych lub hydrolizy wiązań estrowych obecnych w tłuszczach. Zjełczałe tłuszcze są szkodliwe dla zdrowia, ponieważ w takim produkcie obecne są toksyczne substancje, zniszczeniu ulegają natomiast witaminy i niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Zjełczały tłuszcz wchodzi także w interakcję z białkami, tworząc nierozpuszczalne polimery zmniejszające przyswajalność białek. By do tego nie dopuścić, oleje należy przechowywać w chłodnym, suchym i zaciemnionym miejscu.

Do wyrzucenia jest olej, na którego powierzchni wytworzyła się piana – to znak, że się zepsuł. Tak samo należy postąpić z tym, który nieprzyjemnie pachnie i który ściemniał. O zepsuciu oleju świadczy także dymienie oraz fakt, że po podgrzaniu nie wrze.

Jak użyć oleju i oliwy poza kuchnia?

Oleje coraz częściej wykorzystywane są przez firmy kosmetyczne i dodawane do preparatów do pielęgnacji, ciała, twarzy oraz włosów. Prym w tej grupie wiodą przede wszystkim olej kokosowy i arganowy, które znaleźć możemy w składzie najpopularniejszych kosmetyków. Dzięki zawartym w nich cennym składnikom, to skuteczne rozwiązania na przesuszone i rozdwajające się włosy, problemy skórne czy słabe paznokcie. Stosowane regularnie dodadzą blasku, witalności i upiększą nasze ciało. Warto wykorzystać produkty z kuchni to przygotowania np. domowej maseczki na włosy czy maści na pękające pięty. Z kolei oliwa z oliwek to remedium na łamliwe paznokcie i brzydkie skórki - wystarczy ją delikatnie podgrzać, a następnie za pomocą wacika wsmarować w dłonie. Działa lepiej niż niejeden drogi krem!

Co ciekawe, olej można wykorzystać także w przypadku skrzypiących drzwi, pozbawionych blasku skórzanych butów czy podrapanych mebli.